Zwyczaje przy stole wczoraj i dziś – co się zmieniło przez lata?

Już kilka wieków temu spotkać można było poradniki, jak wypada zachowywać się przy stole i czego kategorycznie robić nie można. Aktualnie czytając owe zalecenia, można być w niemałym szoku, ponieważ część z nich jest tak bardzo niezrozumiała lub wręcz przeciwnie, należą do aktualnych oczywistości, przez co może zastanawiać, dlaczego musiały trafić do specjalnego poradnika.

Zwyczajem, który aktualnie wydaje się nieco zapomnianym, jest utrzymywanie charakteru konwersacji, jaką prowadzi się w trakcie wspólnego spożywania posiłków. Niegdyś podkreślano, że tocząca się rozmowa powinna być przyjemna, relaksująca, pozbawiona omawiania drażliwych tematów, głównie politycznych. Niekiedy przyjmowano też, że prowadzenie jakichkolwiek rozmów jest w złym guście i całkowicie powinno się z nich zrezygnować w trakcie jedzenia. Obecnie spotkaniom przy wspólnym stole towarzyszą najróżniejsze zagadnienia, które aktualnie ważne są dla zgromadzonego towarzystwa, niezależnie czy są one przykre lub stresujące.

Coraz częściej obserwuje się odchodzenie od prostej zasady zachowania przy stole, jaką jest nietrzymanie na nim łokci. Choć świadomość istnienia tej reguły wydaje się żywa, to coraz częściej zauważa się jej lekceważenie.

Według dawniej stosowanych zasad savoir-vivre’u absolutnie niedopuszczalne było, aby nachylać się do drugiej części stołu, żeby sięgnąć po potrawę czy też w tym celu wstawać. O stojące daleko potrawy powinno się prosić inne osoby przy stole, aby podały to, co jest potrzebne. Aktualnie nie jest to dla wielu osób zasada oczywista, a szkoda, ponieważ z pewnością ułatwia wspólne jedzenie posiłków.

Zwyczaj aktualnie będący w powszechnym użyciu to nakładanie jedzenia do ust za pomocą łyżki lub widelca, a pod żadnym pozorem nie przy użyciu noża. Jednak w przeszłości reguła ta nie była tak oczywista, jak dziś, zatem w podręcznikach dobrego zachowania przy stole jeszcze z czasów sprzed II wojny światowej znaleźć można takie rady dla czytelników. Z kolei zasada, aby talerza nie przecierać serwetką lub nie zbierać resztek jedzenia za pomocą chleba również nie trzeba dziś nikomu tłumaczyć, a w przeszłości wcale nie była oczywista. Tym, co kiedyś było mocno podkreślane, a dziś jest praktycznie odruchem, jest zwyczaj przy stole, aby zupę jeść końcem łyżki, a nie bokiem.

Do ok. XIX w. spluwanie na podłogę uważano za coś normalnego, co nie spotykało się z krytyką. Co tym bardziej zaskakujące, plucie nie było uważane nawet za negatywny zwyczaj przy stole. Zmieniło to wprowadzenie w XIX w. prostego wynalazku, jakim była spluwaczka, która stała się przedmiotem ograniczającym nieco zjawisko plucia pod nogi własne czy współbiesiadników. Jednak i ona musiała zniknąć, ponieważ zdano sobie sprawę z zagrożenia epidemicznego, które potęgowała. Stało się to głównie za sprawą wybuchu pandemii hiszpanki w 1918 r.

Co ciekawe za pierwszy w Polsce podręcznik savoir-vivre’u przy stole uważa się wiersz „O zachowaniu się przy stole”, znany też jako „O chlebowym stole”, którego autorstwo przypisuje się Przecławowi Słocie, a jego powstanie datuje na około 1400 r. Jest to też najstarszy polski zabytek polskiej poezji świeckiej. W wierszowanej formie zawarł tam autor przepisy dobrego zachowania, które do dziś zachowały się i często są stosowane. Czego można dowiedzieć się z lektury wiersza na temat średniowiecznych zwyczajów przy stole? Nie powinno się według nich mówić z pełnymi ustami, nabierać zbyt dużych kawałków, przesadnie objadać się. Zalecane jest jednocześnie, aby zachować hierarchię w zasiadaniu przy stole, wycierać usta czy myć palce przed rozpoczęciem jedzenia.